کارشناس رسمی دادگستری رشته کتاب و کتاب شناسی

چاپ و نشر کتاب در دنیا به یک صنعت تبدیل شده است. جدای از محتوای تولیدی که توسط بسیاری از کتاب‌ها به خواننده منتقل می‌شود حالت بازاری پیدا کردن بازار کتاب سبب بروز مشکلاتی برای گروهی از جامعه گردیده است. معمولا هر چاپی به صورت عقد قراردادی بین نویسنده و ناشر صورت می‌گیرد که در آن تعهداتی پذیرفته می‌شود و احتمالا حقوق و مزایایی واگذار می‌شود که  در یادداشت‌هایی دیگر توسط کارشناس رسمی دادگستری کتاب و کتاب شناسی بررسی شده است.

در یادداشت پیش رو به بحث در خصوص انتشار فایل‌کتاب‌ها در فضای مجازی می‌پردازیم. از لحاظ حقوقی انتشار کتاب‌ها بر اساس همان قرارداد صورت می‌گیرد. با توجه به رواج فروش الکترونیکی کتاب معمولا در قرارداد‌ها در خصوص فروش الکترونیکی و سهم نویسنده و یا حق ناشر بندی گنجانده می‌شود. بنابراین باید ساز و کاری مشخص گردد که نویسنده حق تالیف خود را از انتشار کتاب در فروشگاه‌های مجازی کتاب دریافت نماید در غیر این صورت باید این حق را به ناشر واگذار کند که می‌تواند در این خصوص مبلغی دریافت و یا با او توافق دیگری داشته باشد. بنابراین حقوق نویسنده در انتشار فایل کتاب در فضای مجازی در هنگام عقد قرارداد مشخص خواهد شد.

بنابراین بر اساس این قرارداد مالکیت معنوی نویسنده و ناشر ایجاد خواهد شد. بر اساس این مالکیت معنوی هیچ نویسنده دیگری حق کپی کردن از آثار ایشان را ندارد و از سوی دیگر هیچ ناشری حق چاپ این کتاب را نخواهد داشت. البته در خصوص کتاب‌های ترجمه موضوع اندکی متفاوت‌تر است چرا که امکان ترجمه‌های مختلف همواره وجود خواهد داشت.

حال با توجه به این حقوق باید به سایت‌ها، کانال‌های تلگرامی و فروشگاهایی اشاره نمود که بدون عقد قرارداد با ناشر و یا کسب اجازه از نویسنده اقدام به انتشار فایل کتاب‌ها می‌نمایند. این موضوع را می‌توان ذیل جرایم رایانه‌ای بررسی کرد. کارشناس رسمی دادگستری رشته جرایم رایانه‌ای معمولا در این زمینه انتشار الکترونیکی و غیر قانونی می‌تواند به کمک سایر کارشناسان راهگشا باشد.

البته در بسیاری از مواقع فروشگاه‌های مجازی کتاب اقدام به عقد قرارداد با ناشر می‌کنند. در مواقعی قرارداد به صورت فروش عددی مشخص می‌شود برای مثال ناشر 50 درصد از هر فروش را دریافت می‌کند و گاها هم ممکن است حق انتشار واگذار گردد. در صورت واگذاری حق انتشار ناشر به عنوان مالک کتاب این کار را انجام داده که باید بر اساس قراردادش با نویسنده باشد یعنی قبلا نویسنده این حق را واگذار کرده باشد. در غیر این صورت هم فروشگاه و هم ناشر دچار تخلف شده‌اند.

برای مثال فرض کنید که نویسنده‌ای 5 میلیون تومان بابت حق تالیف و انتشار 5 هزار جلد کتاب دریافت می‌کند و برای هر تجدید چاپی نیز 20 درصد از کل قرارداد را دریافت می‌کند. اگر انتشار الکترونیکی مسکوت مانده باشد و چنین انتشاری با عقد قرارداد جدیدی صورت گرفته باشد، نویسنده می‌تواند اقدام به شکایت از ناشر نماید چرا که بنابر یک استدلال حقوقی زمینه تجدید چاپ فراهم نشده و یا به روشی دیگر این کار انجام و منتشر شده است و از سوی دیگر هم می‌توان با استناد به کلمه چاپ چنین ادعایی مطرح کرد که نویسنده حقوقی در این خصوص ندارد.  بنابراین این کار باید بر اساس گزارشاتی که در خصوص ارزیابی قرارداد و وضعیت کتاب در بازار مشخص خواهد شد بررسی گردد.

مشکلات این حوزه در زمینه قرارداد‌ها و انتشار الکترونیکی بسیار زیاد است از این پرونده‌های ارجاعی نیز معمولا طیفی از مشکلات را همراه دارند که کارشناسان ما با ارزیابی خود و ارائه گزارش به محاکم رسمی سعی در حل این اختلافات دارند.